Sądeczanin na Dzień Kobiet: O Cioci Brońci w Nowym Sączu już nikt nie pamięta. A była to kobieta wyjątkowa…
W protokole z nadzwyczajnego posiedzenia Zjazdu Delegatów Kół TSL do Związku Okręgowego w Nowym Sączu z 1911 r. znalazł się zapis świadczący o niezwykle serdecznym stosunku Bronisławy do ludzi, z którymi pracowała. Kiedy Bolesław Kryczyński, który miał opuścić Nowy Sącz w związku objęciem nowej posady, przemawiał do zgromadzonych, poprosiła o udzielenie głosu i „żegna w słowach pełnych serdecznej życzliwości ustępującego Prezesa, ale dla zbyt wielkiego rozrzewnienia przestaje mówić”.
Ok. 1910 r. Bronisława Löschówna mieszkała w kamienicy pod adresem Jagiellońska 39. W 1911 r. odbył się Walny Zjazd TSL w Nowym Sączu, poprzedzający tragiczne wydarzenia. Oddajmy głos W. Mazurowi, który tak opisuje okoliczności jej choroby i śmierci:
„Löschówna była naówczas sekretarką Związku, który spełniał rolę gospodarza. Wzięła na siebie obowiązek rozkwaterowania gości po domach prywatnych. Należało o te kwatery prosić. Szła więc (...) od domu do domu, niewiasta 63-letnia, wspinała się po schodach, a gdy ją zbywano stereotypowym: pani nie ma w domu, wciskała się nieraz przez kuchnię i zdobywała zawsze wstępnym bojem kwaterę. Fatyga kilkudniowa, zmienne powietrze, zwaliły ją z nóg. Całe życie zdrowa, czerstwa – pracę tę przypłaciła wybuchem krwi jednym i drugim i odtąd gasła”.
Bronisława umiera 10 września 1912 r. w wieku 64 lat na gruźlicę. Tak relacjonuje to wydarzenie W. Mazur: „Życie uniosło krewnych w inne okolice; pozostała sama. Umarła w opuszczeniu, bez grosza. Nie było jej naprawdę za co po[1]chować. Nauczycielstwo urządziło składkę (...) resztę dołożyła rodzina. Tak schodzi żołnierz z posterunku. Cicha bohaterka na polu, na które ją losy zaniosły. Skąpa dla siebie, szczodra dla bliźnich, pracą oddana narodowi, wyznawczyni idei TSL do ostatniego tchu, odeszła od nas, zostawiając niezabliźnioną lukę”.
W nekrologu zamieszczonym w czasopiśmie „Szkolnictwo. Organ nauczycieli ludowych” z 25 września 1912 r. czytamy: „Liczny orszak pogrzebowy był wymownym świadectwem, jakie uczucia żywi dla nieboszczki tutejsza społeczność za Jej pełną poświęcenia pracę w różnych kierunkach na polu oświatowym i narodowym. Cześć zasłużonej pracownicy! Cześć dobrej koleżance!”.
Organizacją pogrzebu zajęła się jej wieloletnia współpracownica, dyrektorka szkoły św. Jadwigi, Klotylda Kowalska. Wydział Koła TSL uhonorował jej zasługi wieszając portret „cioci Brońci” w sali posiedzeń oraz zakładając szkółkę freblowską im. Bronisławy Löschówny.
Nauczycielka, emancypantka, społecznica, aktywistka, bibliofilka, tytan pracy... Patriotka oddana sprawie niepodległościowej, hołdująca pozytywistycznym ideałom pracy organicznej i pracy u podstaw, z ludem i dla ludu. W edukacji dziewcząt i kobiet widziała dla nich drogę rozwoju i poprawy losu. Całe swoje zawodowe życie – 36 lat – spędziła w Nowym Sączu, gdzie wychowywała kolejne pokolenia młodych kobiet.
Współpracowała z ze znanymi sądeczankami m.in. z Albiną Małecką, Joanną Rzaską, Heleną Lippay, a nawet z hrabiną Stadnicką, a jednak dziś mało kto kojarzy jej nazwisko... Nie ma już szkółki freblowskiej, na patronki sądeckich szkół też znalazły się inne kandydatki... A przecież zapomnieć o cioci Brońci nie godzi się...
Agnieszka Filipek – historyczka, archiwistka. Absolwentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zatrudniona w Archiwum Narodowym w Krakowie Oddział w Nowym Sączu na stanowisku starszego archiwisty. Stypendystka European Holocaust Research Infrastructure. Członkini Zarządu Fundacji Euros – Wiatr ze wschodu w Tarnowie i Towarzystwa Polsko-Austriackiego Oddział w Nowym Sączu. Autorka i współautorka projektów edukacyjnych oraz artykułów naukowych i popularnonaukowych z dziedziny edukacji archiwalnej i historii. Zainteresowania badawcze – edukacja archiwalna, historia i kultura Żydów, Holokaust, historia Sądecczyzny, biografistyka, genealogia.
Więcej podobnych materiałów znajdziecie w kwartalniku „Sądeczanin HISTORIA: Sądecczyzna jest kobietą” (numer grudzień 2020). Archiwalne numery kwartalnika dostępne są do nabycia w siedzibie wydawcy – Fundacji Sądeckiej przy ulicy Barbackiego 57 w Nowym Sączu.
Fotografie:
- Zdjęcie portretowe Bronisławy Löschówny. Na rewersie dedykacja: Drogiej, kochanej, zacnej uczennicy a następnie prawdziwie przyjacielskiej towarzyszce na każdem polu pracy społecznej – przesyłam moją fotografię z prośbą o dotrzymanie dawnego przyrzeczenia to jest obdarzenie mnie Swoją podobizną. Bronisława Löschówna. Nowy Sącz d. 16/7 1908. Ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu.
- Dzieci biorące udział w przedstawieniu pt. Królowa lalek, które zostało zorganizowane przez I Koło TSL i wystawione 3 czerwca 1911 r. w Czytelni Pań. Ze zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie, Oddział w Nowym Sączu
- Kamienica przy ul. Jagiellońskiej 39. Fot. Agnieszka Filipek
Bibliografia:
Źródła archiwalne: Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Nowym Sączu – zespoły nr:
- 31/15 – Akta miasta Nowego Sącza,
- 31/123 – Szkoła Podstawowa im. Królowej Jadwigi w Nowym Sączu,
- 31/183 – II Koło TSL im. Stanisława Wyspiańskiego w Nowym Sączu,
- 31/199 – Związek Okręgowy Towarzystwa Szkoły Ludowej w Nowym Sączu,
- 31/488 – Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Św. Małgorzaty w Nowym Sączu. Archiwum Bazyliki Św. Małgorzaty w Nowym Sączu: księga zgonów z 1912 r.
Opracowania:
- Aleksander Tadeusz, Życie społeczne i przemiany kulturalne Nowego Sącza w latach 1870-1990, Kraków 1993.
- Golachowski Kazimierz, Szkic z dziejów szkolnictwa ludowego w Nowym Sączu w okresie zaboru austriackiego, Rocznik Sądecki, t. 4, Nowy Sącz 1960, s. 110-168.
- Mazur Władysław, Ś.p. Bronisława Löschówna (Wspomnienie pośmiertne), Przewodnik Oświatowy. Organ Towarzystwa Szkoły Ludowej, poświęcony sprawom oświaty pozaszkolnej i narodowego wychowania ludu polskiego, R. XII, Kraków 1912, s. 419-421.
- Mieszczanin, nr 3 z 1 lutego 1904 r.
- Połomski Łukasz, Między zacofaniem a nowoczesnością. Społeczeństwo Nowego Sącza w latach 1867-1939, Rzeszów 2018.
- Sprawozdanie Zarządu Koła T.S.L. w N. Sączu z czynności za rok słoneczny 1909, Nowy Sącz 1910.
- Sprawozdanie Związku Okręgowego Kół T.S.L. w Nowym Sączu za rok sło[1]neczny 1910, Nowy Sącz 1911.
- Szkolnictwo. Organ nauczycieli ludowych, nr 22 z 25 września 1912 r.
- Szematyzmy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim z l. 1861-1910.
- Zalewski Andrew, Galician Trails. The forgotten story of one family, Jenkintown 2012
(oprac. [email protected])