Spór o fundusze między Węgrami a Komisją Europejską: brak widoków na szybkie rozwiązanie

Mechanizm uzależniający wypłatę środków unijnych od zasad praworządności niedługo zacznie dawać się Węgrom we znaki. Z powodu zastosowania go w grudniu 2022 r. Węgrzy nie mają dostępu do części środków z budżetu unijnego na lata 2021-2027, a wypłata środków z Funduszu Odbudowy została wstrzymana do czasu spełnienia kamieni milowych.

Parlament w Budapeszcie. Image by wirestock on Freepik

Obecnie część programów jest finansowana jeszcze z poprzedniego budżetu, lecz od przyszłego roku nie będzie to już możliwe. Politycy rządu Viktora Orbána twierdzą, że poszli już na wiele ustępstw, co nie jest doceniane przez polityków unijnych.

Aby odblokować wypłaty, Węgry muszą spełnić dwadzieścia siedem kamieni milowych Do najważniejszych wymagań należą zmiany w systemie zamówień publicznych oraz w wymiarze sprawiedliwości mające na celu walkę z korupcją oraz zapewnienie niezawisłości sądów.

Państwo ma dwa lata na spełnienie unijnych wymogów, których realizacja będzie weryfikowana łącznie na wniosek państwa, wobec którego zastosowano procedurę. Węgrzy poczynili już pewne kroki w celu realizacji unijnych rządań. Już pod koniec 2022 r. powołano Urząd Spójności (Integritás Hatóság), który ma za zadanie badać wydatkowanie funduszy europejskich.

W styczniowym wywiadzie dla Bloomberga prezes urzędu Ferenc Biró stwierdził, że to nie system jest skorumpowany, tylko jednostki, co zdaje się potwierdzać pierwszy pełny raport organizacji. Czytamy w nim, że chociaż Budowa, spójność i struktura istniejących systemów, procesów oraz norm prawnych mających na celu regulowanie i ocenę wykorzystania środków unijnych w zasadzie odpowiada międzynarodowym kryteriom i standardom, to jednak regulacje dotyczące nadzoru w wielu wypadkach okazały się niepełne.

Raport zawiera pięćdziesiąt sugestii zmian. W maju węgierski parlament przyjął też pakiet reform wymiaru sprawiedliwości, jednak według unijnych komisarzy samo przyjęcie ustaw nie jest gwarancją poprawy sytuacji. Komisarz ds. budżetu i administracji Johannes Hahn kilkukrotnie mówił, że nie wystarczy złożenie oświadczenia czy odbębnienie zadań, należy wypełnić podane warunki.

Zbiorcza ocena warunków może stanowić problem, gdyż Węgry do tej pory nie zajęły się kilkoma z nich – chodzi między innymi o strategię efektywności energetycznej budynków, integrację ludności romskiej, służbę zdrowia i edukację.

Zgodnie z informacjami magazynu Népszava Węgrzy są w ogonie państw członkowskich w tych kwestiach, lecz portal Telex.hu zwraca uwagę na fakt, że w przypadku innych państw niespełnienie tych warunków nie doprowadziło do zablokowania wszystkich funduszy, a jedynie ich części.

O ile środki z funduszu na lata 2021-2027 będzie można otrzymać jeszcze przez kilka najbliższych lat, z Funduszu Odbudowy można będzie skorzystać do lata 2026 roku, a mechanizm kamieni milowych jest bardziej skomplikowany. Zdaniem posła do Parlamentu Europejskiego z ramienia Fideszu Andora Deliego niewypłacenie części państw członkowskich środków z Funduszu szkodzi rynkowi, ponieważ państwa, którym już je wypłacono, zyskały niesprawiedliwą przewagę biznesową.

Obecnie najbardziej palącym problemem wynikłym z mechanizmu praworządności są wypłaty z funduszy na rozwój nauki i edukacji: uniwersytety będące pod zarządem fundacji powierniczych (vagyonkezelő alapítvány) od grudnia 2022 r. nie otrzymują dofinansowania z powodu zastrzeżeń odnośnie do przejrzystości – w kuratoriach fundacji powierniczych często zasiadają politycy, co rodzi ryzyko konfliktu interesów.

Najpoważniejszy problem dotyczy programu wspomnianych uczelni w programie badawczym Horyzont Europa oraz stypendialnym Erasmus (porozumienia w sprawie tego ostatniego należało podpisać do końca lipca). Choć przedstawiciele samych uczelni twierdzą, że nie doświadczają nacisków politycznych, obawiają się wypadnięcia z międzynarodowych projektów naukowych. W czerwcu wysłano do Komisji Europejskiej propozycję ustawy regulującej działalność fundacji powierniczych, której Komisja oczekiwała już w marcu.

Projekt musiał być uzupełniony o kryteria doboru kuratoriów fundacji (do tej pory było to zaproszenie, Komisja zażądała dodania kryteriów wyboru członków). Obecnie strona węgierska czeka na ocenę propozycji przez Komisję Europejską.

Niektórzy węgierscy politycy sugeruja, że w Brukseli skończyły się pieniądze, a kwotę należną Węgrom wydano na programy pomocowe dla Ukrainy, jednak przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen twierdzi, że pomoc dla Ukrainy została sfinansowana z rezerwy budżetowej. Ustępująca minister sprawiedliwości Judit Varga przed lipcowym posiedzeniem Rady ds. Ogólnych wyraziła niezadowolenie z rozmów na temat pomysłu modfikacji budzetu w sposób umożliwiający przeciwdziałanie skutkom kryzysów gospodarczego i migracyjnego oraz przeznaczenie większej liczby środków na rzecz pomocy Ukrainie.

Jej zdaniem proszenie o większy wkład finansowy Węgier, które jeszcze nie otrzymały należnych im funduszy, jest nieuzasadnione. Aby oceniono spełnienie warunków, Węgrzy muszą o to zawnioskować. Komisja Europejska ma trzy miesiące na ocenę wyników i – jak zapowiadają komisarze – dokona jej zbiorczo, to znaczy, że mało prawdopodobne jest, by Komisja zgodziła się na wypłatę części zablokowanych środków po spełnieniu części warunków.

Nawet w przypadku zmiany kursu polityków Fideszu i szybkiego przyjęcia wszystkich żądanych zmian sierpniowe spowolnie wakacyjne w strukturach europejskich może doprowadzić do braków w kasie państwowej. Przyjęty niedawno budżet Węgier na 2024 r. zakłada, że środki unijne zostaną wypłacone.

Péter Benő Banai, sekretarz stanu ds. gospodarki krajowej, powiedział, że Węgry są uprawnione do tych pieniędzy, te fundusze się nam należą. Właśnie dlatego liczymy, że w 2024 r. każdy eurocent dotrze na Węgry. Zdaniem ministra w Kancelarii Premiera Gergelya Gulyása Piłka jest po stronie Brukseli. (Alicja Malanowska/ISW)

Źródła:

https://www.pism.pl/publikacje/zastosowanie-mechanizmu-warunkowosci-ue-wobec- wegier
https://hu.euronews.com/my-europe/2023/07/12/erasmus-ugy-magyarorszag-europai-bizottsag
https://telex.hu/belfold/2023/06/29/integritas-hatosag-elso-jelentese
https://telex.hu/kulfold/2023/06/08/erasmus-horizont-europai-parlament-fidesz- kozalapitvany-egyetem
https://telex.hu/kulfold/2023/05/15/europai-unio-europai-bizottsag-helyreallitasi-alap- jogallamisag-rrf-mff
https://www.napi.hu/gazdasag/varga-judit-brusszel-bucsu-igaszsagugyminiszter-forras- europai-bizottsag.773927.html
https://magyarnemzet.hu/belfold/2023/07/ha-nem-lesz-erasmus-megallapodas-arrol-nem- a-magyar-kormany-tehet-majd
https://magyarnemzet.hu/belfold/2023/06/az-eu-tobb-befizetest-akar-de-a-jogszeruen-jaro-penzeket-visszatartja