Sądeczanin na Dzień Kobiet: kobiety oderwały się od garów i pieluch. Tak walczyły o swoje prawa

Symbolem Sądeczanki walczącej o pozycję w społeczeństwie oraz o niepodległość stała się Maria Chodacka. Żona adwokata, jeszcze przed wojną działała w kobiecych organizacjach, była społecznikiem, pisała wiersze. W czasie wojny bez reszty oddała się opiece nad legionistami. Gotowała im obiady, szyła ubrania, a nawet sprzedawała własną biżuterię, aby wspomóc rannych i chorych żołnierzy…

Fotografia Marii Gerżabkowej, autor nieznany, Archiwum Polona, Biblioteka Narodowa (LINK).

Emancypantki

Działalność emancypacyjną od początku XX w. propagowały szczególnie aktywistki Towarzystwa Szkoły Ludowej. Pośród nich znalazły się nowosądeczanki Bronisława Löschówna, Albina Małecka, Jadwiga Walterowa, Maria Wusatowska i inne. Pełniły one także ważne funkcje – w 1904 r. podczas wyborów władz okręgowych TSL wybrano Małecką i Löschównę na zastępców prezesa.

Funkcjonowała w tej organizacji sekcja kobieca, zaś w 1913 r. proponowano, aby w każdej komisji TSL zasiadała przedstawicielka płci pięknej, bowiem „są rzeczy wyłącznie do kobiet należące” – mówił przewodniczący. Wyraźnym znakiem nadchodzących czasów było działające w TSL towarzystwo równouprawnienia kobiet, którego aktywność skupiała się głównie na organizacji odczytów.

Pośród emancypantek najważniejszą rolę odegrała jednak mieszkająca w Nowym Sączu Maria Gerżabkowa. Wraz z mężem zamieszkała w mieście w 1919 r. Już wówczas była znaną aktywistką kobiecą w Galicji. Pochodziła z rodziny Łusakowskich, o patriotycznych tradycjach, a jej matka wychowywała dzieci samego Józefa Ignacego Kraszewskiego. W Krakowie ukończyła seminarium nauczycielskie, a potem uczyła się w Warszawie.

W 1893 r. wyszła za mąż i młode małżeństwo przeniosło się do Galicji (Czortków, Żółkiew i Jasło). Maria znalazła się pod wpływem socjalistów, co ukształtowało jej poglądy. W 1905 r. tak zaangażowała się w rewolucję. Dzięki Gerżabkowej, w Stanisławowie powstał Związek Równouprawnienia Kobiet Polskich, oddział organizacji ze Lwowa. Kilka lat Maria kierowała organizacją.

W 1913 r. wyjechała na kongres Federacji Związków Równouprawnienia Kobiet w Budapeszcie, gdzie reprezentowała Stanisławów. W języku francuskim wygłosiła przemówienie na posiedzeniu Męskiej Ligi Zwolenników Równouprawnienia Kobiet. W 1912 r. pojechała do Wiednia na Zjazd Kobiet Krajów Austriackich. Została wybrana do polskiej reprezentacji. Nie była tam tylko widzem. Razem z Kazimierą Bujwidową oraz Marią Dulębianką domagały się praw politycznych dla kobiet.

W czasie Wielkiej Wojny Gerżabkowa działała w Lidze Kobiet. Po wojnie zamieszkała w Nowym Sączu pod adresem Jagiellońska 10. Mimo iż traciła wzrok, ciągle angażowała się społecznie m.in. w TSL. Założyła koło PCK w Gimnazjum Żeńskim. Razem z mężem pomagali ubogim dzieciom. Zmarła w 1928 r. w Nowym Sączu.

Gerżabkowa przez całe życie założyła 23 organizacje społeczne. Publikowała w 11 czasopismach, także zagra[1]nicznych, m.in. w „Głosie Kobiet” i „Przeglądzie Kobiecym”. Wydała książki: Idee demokratyczne a kobiety; Czego żąda nowoczesna kobieta?; Z tajemnic życia domowego i Lot sokoli. W swoich publikacjach i działalności dążyła do zmiany położenia kobiet.

Jaka jest zatem nowoczesna kobieta według Gerżabkowej? Powinna żądać pełnego życia i równouprawnienia. Jak pisała, kobieta dla wielu mężczyzn to tylko „powabna” zabawka. „Otóż kobieta nowoczesna nie jest już powabną rzeczą, bo poznała własną jaźń i chce ją odsłonić i pokazać w czynach, chce działać dla przyjemności samego czynu” – pisała Gerżabkowa.

Więcej przeczytasz na kolejnej stronie. Przejdź dalej.