Rosyjskie zagłębie węglowe nowym źródłem energii dla Europy?

Powrót do węgla wywołany był kilkoma czynnikami – przede wszystkim ożywieniem gospodarczym po okresie pandemii, zwiększonym popytem w wyniku dużego zapotrzebowania na energię w państwach azjatyckich oraz drastycznie rosnące ceny gazu. Po zwiększenie dostaw węgla do Rosji zwróciły się nie tylko państwa azjatyckie, ale również producenci energii z państw europejskich.

W Federacji Rosyjskiej znajduje się jedna trzecia światowych zasobów węgla. Największym w Rosji zagłębiem jest Kuźnieckie Zagłębie Węglowe – Kuzbas, położone w obwodzie kemerowskim i nowosybirskim – w zachodniej Syberii, w płytkim basenie międzygórskim. W Kuzbasie znajduje się 58 kopalni i ponad 30 sekcji. Pod względem jakości wydobywany węgiel jest różnorodny i należy do najlepszych. Grubość pokładów wynosi od 1,3 do 4 m, jednak są też grubsze pokłady - od 9 m, do nawet w niektórych miejscach - 30 m.

Historia początków wydobycia węgla w Kuzbasie sięga XVIII wieku, kiedy stało się jasne, że spalanie dużych ilości węgla drzewnego dla rozwijającego się hutnictwa doprowadzi do masowego niszczenia lasów. Piotr Wielki wydał nakaz intensywnych poszukiwań złóż węgla kamiennego, co przyniosło skutek w 1721 roku. Pierwsze próby zorganizowania wydobycia węgla na cele przemysłowe w Kuzbasie miały jednak miejsce dopiero w 1851 roku.

Stabilny rozwój wydobycia złóż węgla w Zagłębiu Kuźnieckim rozpoczął się dopiero pod koniec XIX wieku, co wiązało się z uruchomieniem Kolei Transsyberyjskiej, a następnie, od 1912 roku - z działalnością spółki akcyjnej Kopikuz . W przededniu I wojny światowej w 1913 r. w Kuzbasie wydobyto 773 800 ton węgla. W 1940 r. całkowita produkcja węgla w Kuzbasie osiągnęła 22,4 mln ton. Produkcja węgla koksowego według różnych źródeł wahała się w granicach 6 mln. Pod względem wielkości produkcji Kuzbas stale zajmował drugie miejsce w branży po Zagłębiu Donieckim.

Lata 90. XX wieku okazały się dla Kuzbasu bardzo trudne. Rozwój społeczno-gospodarczy regionu Kemerowo, jak i całego kraju odbywał się w warunkach transformacji, której towarzyszyły napięcia gospodarcze, społeczne i polityczne. Procesy te w przemyśle węglowym zostały dodatkowo zintensyfikowane przez wielki strajk górników latem 1989 r. oraz inne strajki, zwłaszcza tzw. wojny kolejowe, prywatyzację przedsiębiorstw węglowych itd.

W latach 1994-1997 zamknięto 43 kopalnie i jedną odkrywkę. W rezultacie wielkość całej produkcji węgla w Kuzbass spadła o około 18%. Sytuacja w Kuzbasie zaczęła się znacząco zmieniać dopiero jesienią 1997 r. w związku z wyborem Amana Tuleyeva na gubernatora obwodu kemerowskiego. Nowy zespół postawił sobie za zadanie utrzymanie i umocnienie pozycji podstawowego przemysłu regionu. Było to tym bardziej konieczne, że po rozpadzie ZSRR kuźnieckie zagłębie węglowe stało się wizytówką rosyjskiego przemysłu węglowego, odgrywając decydującą rolę w zapewnieniu jego bezpieczeństwa narodowego.

Po Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu w Paryżu w 2015 r. państwa zachodnie zawarły porozumienie paryskie, mające wzmocnić globalne działania powstrzymujące zmiany klimatyczne. Postanowiono ograniczyć zużycie paliw kopalnych i zwrócić się ku „czystej energii”. Węgiel jest paliwem brudnym, określonym tak z powodu szkodliwości dla klimatu produktów jego spalania.

Tylko „(…) najwyższy profesjonalizm naszych górników, ich umiejętność kalkulacji rozwoju sytuacji pozwoliła nam uratować nasze przedsiębiorstwa, zespoły robocze i zapewnić dalszy rozwój branży. (…) Administracja regionu Kemerowo wraz z przedsiębiorstwami wydobywczymi węgla, rosyjskimi kolejami i spółkami operacyjnymi wykonała wiele pracy, aby zwiększyć wielkość dostaw węgla do konsumentów. Nasz węgiel dostarczamy do prawie wszystkich regionów Rosji i do 55 krajów”- twierdzi doktor nauk historycznych Kemerowskiego Uniwersytetu Państwowego, Kaleria Zabołockaja.

Po 2015 roku wszystko wskazywało na to, że państwa zachodnie odejdą od węgla, jednak obecnie sytuacja się zmienia. Ze względu na niewystarczającą ilość energii pochodzącej z OZE oraz wysokie ceny gazu Europa postanowiła przeprosić się z węglem.

Jak poinformowało rosyjskie Ministerstwo Przemysłu Węglowego regionu Kemerowo, wydobycie węgla w Kuzbasie w 2021 roku wyniosło 243,1 mln ton i wzrosło o 10% w stosunku do roku 2020. Pomimo tego, węgla brakuje nie tylko na eksport ale też dla mieszkających w Kuzbasie  Rosjan. Kirił Czujkow, szef analityków BCS Global Markets twierdzi, że „Rosjanie mieliby kłopoty z przekierowaniem dostaw, bo Europa od dawna wyłączała swoje elektrownie opalane węglem. Mają kontrakty z odbiorcami z Azji, nie mówiąc już o tym, że możliwości transportu są mocno ograniczone”. Ponadto Rosjanie musieliby sprostać wyśrubowanym warunkom Europejczyków dotyczących jakości, co jest długotrwałe i kosztowne, dlatego pomimo powstających trudności logistycznych, eksport jest kierowany głównie do Azji.

Niektórzy analitycy uważają, że europejski popyt na węgiel, pośrednio wywołany pandemią, jest chwilowy i po okresie wzrostu powinien zacząć spadać. Rosjanie nie chcą umawiać się z Europejskimi producentami energii na dostawy węgla ze względu na szereg przeszkód i także i w tym obszarze zwracają się na wschód. Czy zapotrzebowanie Azji na brudne paliwo będzie się utrzymywać i pomimo ambitnej polityki klimatycznej Zachodu?

Keisuke Sadamori, dyrektor ds. Rynków energii i bezpieczeństwa w MAE uważa, że „odnawialne źródła energii są na dobrej drodze, aby do 2025 roku wyprzedzić w rankingu węgiel jako źródło energii elektrycznej. Jednak na pierwszym miejscu wciąż będzie ropa, na drugim gaz ziemny jako źródło energii pierwotnej” i dodał, że „zapewne popyt na węgiel w głównych gospodarkach azjatyckich pozostanie stabilny lub nadal będzie nieco wzrastać. Nic nie wskazuje na to, by węgiel szybko zniknął ze światowego rynku energii”. Oznacza to, że Kuzbas, ze swoim głównym przemysłem, w najbliższych latach będzie miał się dobrze. (Alina Anisimowicz, fot.: Pixabay/ zdjęcie ilustracyjne)