Najcięższe działo w kongresowym arsenale. Prezydenckie głowy i impeachment

Czytaj także: Czegoś takiego w tym miejscu jeszcze nie było. To żywa lekcja wydarzeń sprzed 42 lat [WIDEO, ZDJĘCIA]

Korzenie impeachmentu sięgają starożytnego Rzymu, gdzie po raz pierwszy pojawiła się koncepcja usunięcia urzędnika publicznego z funkcji z powodu jego bezprawnego zachowania. Jednak to twórcy Konstytucji Stanów Zjednoczonych zinstytucjonalizowali i sformalizowali ten proces w artykule II Ustawy Zasadniczej, dotyczącym władzy wykonawczej. Inspirując się angielską praktyką parlamentarną, starali się stworzyć system zapobiegający tyranii i chroniący republikę przed przywódcami, którzy mogliby zdradzić zaufanie publiczne. Choć pojęcie impeachmentu kojarzy się (słusznie) ze Stanami Zjednoczonymi, a samo ma źródło w brytyjskiej tradycji prawnej usunięcie funkcjonariusza publicznego z urzędu przyjęło się także w innych krajach m.in. w Australii, Irlandii Południowej, Korei Południowej a nawet na Litwie czy Rumunii.

System konstytucyjny Stanów Zjednoczonych oparty na mechanizmach kontroli i równowagi został zaprojektowany tak, by uniemożliwić przywódcom koncentrację lub nadużywanie władzy. Kraj ten ma imponujące osiągnięcia w zakresie strzeżenia demokracji, przede wszystkim za pomocą Kongresu. Do najważniejszych kompetencji izby zalicza się obstrukcję parlamentu[1], kompetencje Senatu do doradzania i wydawania zgody oraz omawiana instytucja impeachmentu[2]. Wspominany już artykuł  II Konstytucji Stanów Zjednoczonych wskazuje Prezydenta jako urząd dominujący w systemie politycznym. Ten sam artykuł wymienia wskazuje formalne uprawnienia Głowy Państwa jednak nie do końca wyraźnie określa ich limit. Twórcy Konstytucji Stanów Zjednoczonych obradowali nad temat procesu impeachmentu podczas Konwencji Konstytucyjnej w 1787 roku. Ich zamiarem było stworzenie metody usunięcia prezydenta, wiceprezydenta lub innych urzędników cywilnych za "zdradę, przekupstwo lub inne ciężkie przestępstwa albo przewinienia"[1]. To umyślne, nieprecyzyjne wyrażenie odzwierciedlało zdanie twórców, że konkretne kryteria mogą ewoluować w czasie. Impeachment został stworzony jako remedium na nadużycia władzy zagrażające samej istocie ustroju demokratycznego. Bariery prawne umożliwiające rozpoczęcie procedury impeachmentu nie są w USA  przesadnie wysokie.  Prawo do rozpoczęcia procesu posiada Izba Reprezentantów zwykłą większością głosów. Senat natomiast przeprowadza proces sądowy, wymagając dwóch trzecich większości do skazania.

Czytaj także: Klub Sportowy START to perła Nowego Sącza i regionu. 70 lat i jubileuszowa Gala [WIDEO, ZDJĘCIA]

Przez większą część historii Ameryki system oparty na mechanizmach kontroli i równowagi się sprawdzał. Do tej pory tylko wobec 4 Prezydentów USA (obecny- Joe Biden jest 46 Prezydentem) formalnie wszczęto procedurę impeachmentu. Jednak w żadnym przypadku nie zakończyła się ona usunięciem Głowy Państwa z urzędu. Pierwszy raz uruchomiono tę procedurę wobec prezydenta Andrew Johnsona w 1868 r. Impeachment Johnsona rozpoczął się od oskarżenia go o naruszenie ustawy o stałej kadencji urzędników, która ograniczała jego władzę do zwalniania ich bez zgody Senatu. Johnson usunął z urzędu sekretarza wojny Edwina M. Stantona bez zgody izby, co stało się pretekstem do postawienia go przed sądem. Ostatecznie jednak zwolennikom usunięcia Prezydenta z urzędu nie udało się zdobyć wymaganej większości w Senacie.

Drugim Prezydentem postawionym w stan oskarżenia był  Richard Nixon, na skutek afery Watergate. Wbrew niepisanej wówczas tradycji konstytucyjnej dot. dwu-kadencyjności Prezydentów USA Richard Nixon chciał ubiegać się o reelekcje i trzecią kadencję władzy[2]. W połowie swojej drugiej kadencji powołał on „Komitet ds. Ponownego Wyboru Prezydenta”. Jego nieoficjalnym zadaniem, było, za pomocą podsłuchów i innych metod inwigilacji, zbieranie kompromitujących materiałów, które będzie można wykorzystać przeciwko politycznym przeciwnikom Nixona. Zamach Nixona na instytucje demokratyczne został zatrzymany przez groźbę impeachmentu. Ostatecznie jednak, Nixon zrezygnował z urzędu przed formalnym głosowaniem nad zarzutami w Izbie Reprezentantów, zatem procedurę rozpoczęto, ale nie postawiono go w stan oskarżenia.

Rok 1998 to moment, w którym proces impeachmentu rozpoczął się wobec Billa Clintona. W 1994 roku pracownica rządu stanowego- Paula Jones oskarżyła Clintona o molestowanie seksualne. Cztery lata później o molestowanie oskarżyła Prezydenta Monica Lewinsky- młoda stażystka Białego Domu, która oskarżała Clintona o romans. Clinton od początku zaprzeczał jakimkolwiek stosunkom seksualnym. Gdy jednak okazało się, że romans z Lewinsky miał miejsce kongres zarzucił Clintonowi składanie fałszywych zeznań, blokowanie działań organów sprawiedliwości i rozpoczął proces impeachmentu. Clinton bronił się też twierdząc, że nieujawnienie prawdy w tak osobistej sprawie nie powinno być uznane za poważne przestępstwo. Ostatecznie Senat uznał te argumenty i uniewinnił Clinton[1].

Ostatnim Prezydentem wobec, którego wszczęto procedurę impeachmentu był Donald Trump. W tym przypadku sytuacja jest o tyle szczególna, że Izba Reprezentantów aż dwukrotnie wszczęła procedurę.  Pierwszy raz w 2019 roku, gdy Izba oskarżyła go o nadużycie władzy i przeszkadzanie w śledztwie w związku z korupcją na Ukrainie. Zarzuty dotyczyły nacisków na Ukrainę w celu obciążenia politycznego rywala. Senat, kontrolowany przez Republikanów, uniewinnił Trumpa w 2020 roku, utrzymując go na urzędzie. Drugi impeachment nastąpił w styczniu 2021 roku w wyniku zamieszek przed Kapitolem związanych z wyborem Joe Bidena na Prezydenta. Trumpa oskarżono o podżeganie do rebelii. Proces toczył się po zakończeniu jego kadencji, a Senat ponownie go uniewinnił, choć siedmiu Republikanów zagłosowało za skazaniem.

Impeachment stanowi konstytucyjne zabezpieczenie mające na celu ochronę integralności instytucji demokratycznych i dochodzenie do odpowiedzialności przywódców za ich działania. Korzystając z historycznych precedensów  zakotwiczony w Konstytucji Stanów Zjednoczonych, impeachment odzwierciedla przewidzenie twórców co do potrzeby mechanizmu do rozpatrywania nadużyć władzy. Choć jego stosowanie było rzadkie (sam autor tytułowego cytatu wskazuje, że jest to „działo tak ciężkie, że nie nadaje się do codziennego użytku”) i obciążone polityką, impeachment pozostaje kluczowym aspektem amerykańskiego systemu kontroli i równowagi,

przypominając liderom, że nikt nie jest ponad prawem, a zaufanie publiczne musi być podtrzymywane za wszelką cenę.

• [1]   Słowa brytyjskiego polityka Jamesa Brycea dotyczące instytucji impeachmentu;
• [2]   Działania zgodne z prawem, mające na celu uniemożliwienie prowadzenia obrad lub uchwalenia ustaw. W USA przejawia się głównie sztucznie przedłużanym wystąpieniom w Senacie.- Obstrukcja parlamentarna – wybrane zagadnienia prawne i polityczne na historycznym tle- Michał Bartoszewicz, UHP Częstochowa, 2022;
• [3]. "Tak umierają demokracje" Steven Levitsky, Daniel Ziblatt
• [4]   Art. 2 §4 Konstytucji Stanów Zjednoczonych;
• [5]   To właśnie po aferze Watergate, w roku
• [6]   https://pl.wikipedia.org/wiki/Bill_Clinton, dostęp 16.11.2023

Jakub Bieńkowski, ISW, Fot.

Bibliografia:

• "Tak umierają demokracje" Steven Levitsky, Daniel Ziblatt, Łódź, 2018;
• „Dwukrotny impeachment prezydenta Donalda Trumpa jako precedens w historii Stanów Zjednoczonych Ameryki”- Izabela Kraśnicka, Przegląd Sejmowy nr 2(169)/2022,
• „Obstrukcja parlamentarna – wybrane zagadnienia prawne i polityczne na historycznym tle”- Michał Bartoszewicz, UHP Częstochowa, 2022;
• Konsytuacja Stanów Zjednoczonych;
• https://www.senate.gov/about/powers-procedures/impeachment/impeachment-johnson.htm- dostęp 16.11.2023;
• https://en.wikipedia.org/wiki/Impeachment_of_Bill_Clinton- dostęp 16.11.2023;